polityka regionalna

Gość

W Traktacie Rzymskim z 1957 r. powołującym EWG, polityka regionalna została potraktowana dość ogólnikowo W preambule państwa członkowskie dały co prawda wyraz swym dążeniom, "aby zjednoczyć gospodarkę narodową i wspierać jej harmonijny rozwój, zmniejszając różnice pomiędzy poszczególnymi obszarami", jednak w praktyce polityka regionalna Wspólnoty koncentrowała się na koordynowaniu polityki regionalnej państw członkowskich, mając na względzie ochronę przed ewentualnymi wypaczeniami swobody konkurencji. Na mocy Traktatu o EWG utworzono 1 stycznia 1958 r. Europejski Bank Inwestycyjny, którego statutowym celem jest wspomaganie harmonijnego rozwoju Wspólnoty.

Do pierwszego przełomu w rozwijaniu polityki regionalnej doszło w 1968 r., kiedy to przy okazji fuzji organów wykonawczych Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Euroatomu utworzono w ramach Komisji Europejskiej Dyrekcję Generalną ds. Polityki Regionalnej (DG XVI). Cztery lata później, na konferencji w Paryżu postanowiono zapewnić dla celów polityki regionalnej odpowiednie środki finansowe. Nadano wówczas wymiar regionalny dwóm funduszom budżetowym - Europejskiemu Funduszowi Społecznemu (European Social Fund - EFS) i Europejskiemu Funduszowi Orientacji i Gwarancji Rolnej ( European Agriculture Guidance and Guarantee Fund - EAGGF) oraz ustalono zasady utworzenia specjalnego funduszu regionalnego. Powstał on ostatecznie - jako Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (European Regional Develpment Fund - ERDF) w 1975 r. Wszystkie środki Funduszu były rozdzielane pomiędzy państwa członkowskie według systemu kwotowego.

Dopiero od 1980 r. zarezerwowano 5 proc. całości środków na finansowanie przez Komisję tzw. działań specyficznych, o charakterze rzeczywiście wspólnotowym.

Do poważniejszej zmiany zasad funkcjonowania ERDF doszło w 1985 r. Obowiązujące kwoty krajowe w Funduszu zastąpiono wówczas tzw. widełkami interwencji, które gwarantowały poszczególnym państwom w skali trzech lat jedynie dolną granicę udziału. Wprowadzono zarazem zasadę programowania rozwoju regionalnego, oznaczającą odstąpienie od finansowania pojedynczych projektów na rzecz programów inicjowanych przez Wspólnotę lub programów krajowych, mających znaczenie dla Wspólnoty jako całości.

Wraz z podpisaniem Jednolitego Aktu Europejskiego w 1986 r. stworzono podstawy dla nowej polityki strukturalnej Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, a przede wszystkim jej polityki regionalnej. Na podstawie tego porozumienia, wprowadzono do Traktatu o WE Tytuł V "Spójność ekonomiczna i socjalna", w którym mówi się o konieczności zlikwidowania dysproporcji i zacofania w rozwoju niektórych regionów Wspólnoty (Art. 130a Traktatu o WE). W dalszej konsekwencji - przeprowadzono w 1988 r. reformę trzech Funduszy Strukturalnych (ERDF, ESF i EAGGF), które od tego czasu miały funkcjonować w sposób skoordynowany. Zmianom tym towarzyszyła decyzja o zwiększeniu łącznego budżetu funduszy z 7,2 mld ECU w 1987 r. do 14,5 mld ECU w 1993 r. Za podstawowe zasady polityki strukturalnej (w tym regionalnej) Wspólnoty uznano:

koncentrację środków pod względem geograficznym i funkcjonalnym (pięć podstawowych celów); przyznanie priorytetu programom wieloletnim i działaniom strukturalnym; oparcie selekcji regionów, którym przysługuje pomoc, na kryteriach wspólnotowych (selekcji dokonuje się w przekroju trzech poziomów terytorialnego podziału krajów, określonych symbolem NUTS); ostateczne odstąpienie od systemu kwotowego na rzecz zasady współfinansowania (środki wspólnotowe mogą uzupełniać - a nie zastępować środki krajowe, udział środków wspólnotowych w całkowitych kosztach danego projektu może wynosić, w zależności od celu, od 25 do 75 proc., a w przypadku regionów w tzw. krajach kohezyjnych - nawet 80-85 proc.); partnerstwo: ścisła współpraca między Komisją a odpowiednimi władzami na szczeblu krajowym, regionalnym lub lokalnym w przygotowaniu i realizacji programów.

Ponadto, Komisja Europejska została upoważniona do występowania, w ramach określonego budżetu, z tzw. Inicjatywami Wspólnotowymi. Na tej podstawie, w latach 1989-1993 zrealizowano 15 programów, a podobną ich liczbę, zaprojektowano na okres 1994-1999.

Obowiązujące zasady polityki regionalnej zostały dodatkowo ugruntowane i rozbudowane w 1993 r, wraz z podpisaniem Traktatu o Unii Europejskiej z Maastricht. Dążenie do zapewnienia zrównoważonego postępu ekonomicznego i socjalnego uznano za jedno z głównych zadań Unii. Na mocy Traktatu utworzono Fundusz Spójności (Cohesion Fund), o zakresie działania nie regionalnym, jak w przypadku istniejących Funduszy Strukturalnych, ale krajowym. Pomoc z Funduszu Spójności jest przeznaczona na finansowanie projektów w dziedzinie ochrony środowiska i inwestycje w infrastrukturę transportową państw, w których poziom PKB na jednego mieszkańca jest niższy niż 90 proc. średniej dla całej UE. Kryteria spełniły wówczas cztery państwa członkowskie: Grecja, Portugalia, Irlandia i Hiszpania.

Na mocy Traktatu z Maastricht powołano, w uznaniu znaczenia polityki regionalnej, nowy organ UE - Komitet Regionów (Committee of the Regions) Komitet jest instytucją doradczą dla Rady UE i Komisji Europejskiej, a jednocześnie pełni funkcję przedstawicielską wobec różnych instytucji, które reprezentuje. Składa się on z 222 przedstawicieli regionalnych i lokalnych osób prawnych.

Na szczycie Unii Europejskiej w Berlinie, jaki odbył się 24 i 25 marca 1999 r., w ramach dyskusji nad opracowaną przez Komisję Europejską "Agendą 2000" postanowiono utrzymać na lata 2000-2006 generalne zasady polityki strukturalnej, dążąc przy tym do poprawy efektywności wykorzystania Funduszy Strukturalnych i Funduszu Spójności. W tym celu nastąpiła koncentracja pomocy na rzecz obszarów o największych potrzebach. Unia dąży też do poprawy zarządzania funduszami strukturalnymi oraz uproszczenia ich działania i metod zarządzania. Postanowiono, że łączna wysokość środków otrzymywanych w skali roku przez poszczególne państwa członkowskie z Funduszy Strukturalnych (łącznie z Funduszem Spójności) nie może przekraczać 4 proc. krajowego PKB.
Polityka regionalna (polityka spójności społeczno-gospodarczej) jest jedną z polityk wspólnotowych UE. Spójność społeczno-gospodarcza to jeden z nadrzędnych celów UE, a instrumentem służącym do realizacji tego celu są fundusze strukturalne. Ich zadaniem jest wspieranie restrukturyzacji i modernizacji gospodarek krajów i regionów wspólnotowych. W ten sposób wpływa się na zwiększenie spójności ekonomicznej i społecznej Unii. Fundusze kierowane są przede wszystkim do tych regionów, które bez pomocy finansowej nie są w stanie dorównać do średniego poziomu rozwoju gospodarczego w UE.
• Fundusze strukturalne:
1. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego
2. Europejski Fundusz Społeczny
3. Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej
4. Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa
• Fundusz Spójności jako instrument polityki strukturalnej UE
• Inicjatywy Wspólnoty
Zasady polityki strukturalnej
• zasada koncentracji - środki płynące z Unii Europejskiej przeznaczane są na osiągnięcie ograniczonej liczby celów i kierowane do regionów, które znajdują się w najtrudniejszej sytuacji ekonomicznej.
• zasada partnerstwa - polega na współpracy Komisji Europejskiej z odpowiednimi władzami krajowymi, regionalnymi i lokalnymi zaangażowanymi w programowanie i dystrybucje funduszy strukturalnych; oznacza także obowiązek współpracy przy wykorzystaniu funduszy strukturalnych organów administracji publicznej z partnerami gospodarczymi i społecznymi
• zasada programowania - wymaga przygotowania na poziomie centralnym bądź regionalnym wieloletnich, kompleksowych programów rozwoju współfinansowanych następnie przez fundusze strukturalne (Narodowy Plan Rozwoju » Podstawy Wsparcia Wspólnoty » programy operacyjne » uzupełnienia programów operacyjnych)
• zasada dodatkowości - oznacza, że środki z funduszy strukturalnych mają uzupełniać fundusze krajowe i nie mogą ich zastępować.
• zasada kontroli i monitoringu - wymaga śledzenia przebiegu realizacji programu, pod kątem założonych w nim celów przy wykorzystaniu zidentyfikowanych wskaźników osiągnięć
Cele polityki strukturalnej
CEL 1 – wspieranie regionów najsłabiej rozwiniętych – wsparciem objęte są regiony, na poziomie NTS II, w których PKB na mieszkańca w trzech ostatnich latach nie przekroczył 75% średniej dla Wspólnoty; dodatkowo tym celem zostały objęte tereny słabo zaludnione oraz obszary peryferyjne. Również w sposób przejściowy, dla utrwalenia korzystnego trendu, wskazanym celem objęte są te regiony, które w ostatnich latach dzięki pomocy UE osiągnęły wyższy od wspomnianego poziom PKB. Niemal 75% wszystkich środków funduszy strukturalnych jest przeznaczane na działania w ramach tego celu.
CEL 2 - wspieranie przemian ekonomicznych i społecznych na obszarach o zaburzonej strukturze gospodarki (np.: obszary zdominowane przez rolnictwo, tereny zdegradowane przez przemysł, obszary przemysłów schyłkowych, itp.) - celem tym objęte zostały regiony, na poziomie NTS II, w których poziom bezrobocia w ostatnich trzech latach był wyższy niż średnia stopa bezrobocia w krajach UE; obok poziomu bezrobocia pod uwagę brane są także takie cechy obszarów problemowych, jak: wysoki poziom ubóstwa, niski poziom wykształcenia ludności, wysoki stopień zdegradowania środowiska, itp. Na realizację tego celu przeznaczonych jest 12% wszystkich środków funduszy strukturalnych.
CEL 3 - modernizacja rynku pracy - poprzez szkolenia zawodowe, lokalne inicjatywy w zakresie zatrudnienia oraz poprawę dostępu do miejsc pracy; wskazany cel ma charakter horyzontalny i obejmuje te obszary, które nie zostały zaliczone do celu 1. Na cel 3 przeznaczonych zostało 13% całości środków.