Zdolność kredytowa klientów indywidualnych

Gość

Starając się o kredyt musimy odpowiedzieć na wiele pytań i przedstawić liczne dokumenty. Często wydaje się to nam nadmierną biurokracją, jednak jest to najlepszy sposób, aby banki mogły sprawdzić, na jaki kredyt nas stać.
Zdolność kredytowa to próba oceny, czy kredytobiorca będzie w stanie zwrócić zaciągnięty kredyt wraz z należnymi odsetkami w terminie. Nigdy nie pożyczylibyśmy pieniędzy osobie, o której wiemy, że jest niewypłacalna. Tak samo postępują banki. Działalność banku jest nierozerwalnie związana z występowaniem ryzyka. Można byłoby chyba zaryzykować stwierdzenie, że istotą działalności banku jest identyfikacja różnych rodzajów ryzyka, ocena jego wielkości oraz stosowanie odpowiednich procedur zarządzania ryzykiem. Jeżeli chodzi o udzielanie kredytów przed bankiem stawiane są formalne wymogi, ustanowione przez Prawo Bankowe, co do badania zdolności kredytowej klientów. Bank jest zobowiązany do zbadania zdolności kredytowej osoby lub jednostki gospodarczej starającej się o kredyt. Bankom pozostawiono natomiast dużą swobodę w zakresie wyboru odpowiednich metod ich oceny. Dlatego też każdy z banków ma własną metodę jej określania. Jej szczegóły stanowią tajemnicę bankową. Jednak można wskazać pewne ogólne zasady.
Przede wszystkim pod uwagę brane są średnie miesięczne dochody starającego się wsparcie finansowe z banku. Ich brak, bądź zbyt niski poziom zwykle zamyka drogę do kredytu. Ale odpowiednie dochody to nie wszystko. Banki badają także wolne środki potencjalnego kredytobiorcy, czyli miesięczny dochód po odliczeniu kosztów stałych, takich jak wydatki na utrzymanie, opłaty za mieszkanie, rachunki za telefon, ewentualnie wydatki związane z posiadaniem samochodu. Starający się o kredyt sam deklaruje jaką część domowego budżetu na nie przeznacza. Lecz jeśli bank uzna, że kwota ta jest zbyt niska skoryguje ją w górę. Od dochodu odejmowane są oczywiście także wszelkie obciążenia wynikające z innych spłacanych bądź poręczonych przez klienta kredytów, a także przyznane mu limity kart kredytowych. Próba ukrycia tych pozycji nie jest zachowaniem roztropnym. Bank z całą pewnością zwróci się do Biura Informacji Kredytowej o pełną historię kredytową potencjalnego pożyczkobiorcy, z której dowie się o jego zobowiązaniach wobec innych instytucji finansowych
To co pozostanie po przeprowadzeniu działań odejmowania, to maksymalna kwota jaką zaciągający kredyt będzie mógł przeznaczyć na regulowanie należności wobec banku co miesiąc. Zatem suma miesięcznych odsetek od kredytu i miesięcznej raty kapitałowej muszą być od niej niższe. W praktyce banki mogą stosować bardziej ostrożne podejście, przyjmując, że rata kredytu może stanowić tylko jakiś procent wolnych środków klienta. Szczególnie, gdy chodzi o pożyczkę w walutach obcych, gdzie dodatkowo istnieje ryzyko wzrostu wielkości zobowiązania w złotych w wyniku obniżenia się jego kursu.
Jednak badanie sytuacji finansowej potencjalnego kredytobiorcy to nie wszystko. Oceniając jego zdolność kredytową banki biorą pod uwagę także takie elementy jak wiek, płeć, stan cywilny, wykształcenie, profil zawodowy, miejsce zamieszkania, posiadane rachunki bankowe, a nawet długość okresu zatrudnienia u ostatniego pracodawcy oraz zameldowania pod aktualnym adresem. Na ich podstawie oceniają, czy klient posiada cechy odpowiadające charakterystyce rzetelnego dłużnika. Ich profil określany jest na podstawie statystyk bankowych. Cennych wskazówek co do solidności danej osoby dostarcza oczywiście jej historia kredytowa. Na łagodniejsze potraktowanie, czyli mniej formalności, a być może i niższe koszty pożyczki, mogą zwykle liczyć stali klienci banku, którzy wcześniej bez kłopotów regulowali wszelkie swoje należności.
W praktyce można się spotkać z różnymi podejściami stosowanymi przy ocenie zdolności kredytowej. Są one bardzo podobne i głównym ich celem jest zbieranie informacji charakteryzujących kredytobiorcę, a następnie w oparciu o określoną metodykę ocenienie danego wniosku kredytowego. Za najpopularniejsze metody oceny zdolności kredytowej można uznać: tradycyjną oraz punktową, określana mianem „credit scoring”. Obie metody charakteryzuje podejście osobowe do analizy. Oznacza to, że głównym punktem zainteresowania jest osoba potencjalnego kredytobiorcy i cała analiza skupia się ściśle na ocenie jego cech świadczących o zdolności do spłaty kredytu.

Sześć tradycyjnych obszarów:
Tradycyjna analiza ryzyka kredytowego opiera się na ocenie sześciu podstawowych obszarów charakteryzujących kredytobiorcę:
1.charakteru, czyli ocenie celowości zaciągania kredytu oraz zamiaru jego spłacenia;
2.umocowania, czyli ocenie czy kredytobiorca jest umocowany prawnie do zaciągania zobowiązań;
3.gotówki, czyli zdolności kredytowej;
4.zabezpieczenia, czyli ocenie ewentualnego wsparcia kredytu różnego rodzaju aktywami;
5.warunków, czyli ocenie dziedziny, którą zajmuje się zawodowo kredytobiorca;
6.kontroli, czyli ocenie potencjalnych zmian w obowiązujących przepisach, mogących niekorzystnie wpłynąć na sytuację osoby ubiegającej się o kredyt.

Tradycyjna analiza ryzyka kredytowego jest w przeważającej części bardzo subiektywną oceną, dlatego coraz powszechniejszą staje się ocena punktowa czyli credit scoring. Jego mechanizm działania polega na przydzielaniu ocenianym zmiennym punktów określonych w karcie scoringowej, które po zsumowaniu stanowią miarę oceny potencjalnego kredytobiorcy banku.
Klient przybywający do banku z zamiarem zaciągnięcia kredytu wypełnia wniosek kredytowy. Następnie poszczególne dane z wniosku kredytowego przenoszone są do systemu informatycznego, który przy wykorzystaniu specjalnej karty scoringowej przydziela poszczególnym charakterystykom i ich atrybutom odpowiednie wagi.
Owe charakterystyki to np.: zawód; wykształcenie; status mieszkaniowy; dzielnica, w której zamieszkuje kredytobiorca; okres zamieszkania pod obecnym adresem, wysokość miesięcznych dochodów; posiadanie telefonu; wiek; stan cywilny; liczba osób pozostająca na utrzymaniu kredytobiorcy; posiadane rachunki bankowe; referencje bankowe; posiadanie ubezpieczenia na życie; posiadanie samochodu, posiadane karty płatnicze; okres zatrudnienia w tym samym przedsiębiorstwie; okres zatrudnienia na obecnym stanowisku; okres zatrudnienia u poprzedniego pracodawcy. Wprowadzenie metod punktowych wiąże się z większą skutecznością oceny ryzyka kredytowego, z łatwiejszą analizą dotychczasowej polityki kredytowej oraz możliwością jej zmiany w krótkim okresie. Ocena ryzyka kredytowego dzięki zastosowaniu metod punktowych zyskuje na obiektywizmie, prostocie, kompleksowości i przejrzystości.
Obiektywizm oceny zdolności kredytowej gwarantowany jest poprzez bezstronność zastosowanego systemu scoringowego oraz wyeliminowanie czynnika ludzkiego. Przejrzystości ocenie nadaje system informatyczny niezbędny w celu obsługi metod punktowych, który kontroluje kolejność i prawidłowy przebieg poszczególnych faz procedury oceny ryzyka kredytowego.
Mimo, iż zastosowanie metod punktowych w banku wymaga wdrożenia zaawansowanych systemów informatycznych, przynosi to wiele korzyści bezpośrednio wpływających na szybkość, skuteczność, jak i bezpieczeństwo podejmowanych decyzji kredytowych.

Dużym dylematem w praktycznym wykorzystaniu scoringu jest wybór metody w oparciu o którą będą klasyfikowane podmioty. W rozwiniętych systemach pośrednictwa finansowego można wyróżnić kilka dominujących metod. :
~analiza dyskryminacyjna,
 drzewo klasyfikacyjne (algorytm RP),
 metoda ”najbliższego sąsiedztwa”,
 programowanie matematyczne,
 sieć neuronowa,
 systemy eksperckie,
 algorytmy genetyczne.
Większość systemów scoringowych posługuje się albo jedną albo kombinacją tych technik.

Punktową ocenę ryzyka można sklasyfikować w/g kryteriów:
1.ze względu na oceniany podmiot:
 skoring osób fizycznych,
 skoring podmiotów gospodarczych,
a) małych przedsiębiorstw,
b) średnich i dużych przedsiębiorstw,
2.ze względu na rodzaj kredytu:
 skoring kredytów konsumpcyjnych,
a) kredytów gotówkowych,
b) kredytów samochodowych,
c) kredytów hipotecznych,
d) kart kredytowych,
 skoring kredytów gospodarczych,
3.ze względu na podmiot wykorzystujący skoring:
 skoring banku komercyjnego,
 skoring banku centralnego,
 skoring biura kredytowego,
 skoring emitentów kart płatniczych i kredytowych,
 skoring agencji ratingowej,
 skoring towarzystwa ubezpieczeniowego,
 inne,
4.ze względu na dziedzinę wykorzystania skoringu:
 skoring bankowy,
 skoring marketingowy,
 skoring ubezpieczeniowy,
 inne.

Tajniki oceny zdolności kredytowej
Przykładów odsłaniających nieco tajniki systemu oceny zdolności kredytowej klienta i zasad przyznawania punktów w scoringu jest wiele. Region, z którego klient pochodzi, charakter zatrudnienia, nawet stan cywilny mają wpływ na ocenę ryzyka, jakie bank podejmuje, udzielając kredytu. Trzeba próbować w kilku bankach, bo każdy z nich dysponuje indywidualnymi rozwiązaniami.
Klienci zatrudnieni na niższych stanowiskach, pomimo wysokich dochodów, w niektórych bankach mogą otrzymać dużo gorsze warunki kredytowania bądź dostać decyzję odmowną. Dzieje się tak także w przypadku osób wykonujących pracę fizyczną. Wiele banków zwraca uwagę na zajmowane stanowisko i pensję, ale niektóre robią to w sposób szczególny, kształtując specyficzny profil ich klienta, np. wysoka kadra menedżerska z dochodami powyżej 5.000 zł netto. Kredytobiorca, który nie spełnia tych warunków nie ma w takim banku najmniejszej szansy.
Jest też grupa zawodów, które nie cieszą się w bankach szczególną estymą. Nie w każdym banku otrzyma kredyt hipoteczny osoba wykonująca zawód marynarza. W najlepszym razie – na niezbyt korzystnych warunkach. W niektórych bankach mogą zażądać od takich osób wkładu własnego na poziomie 50 proc. przy kredycie hipotecznym, co nie zawsze jest możliwe do zrealizowania, bądź dodatkowego zabezpieczenia w postaci polisy. Dla marynarzy, którzy najczęściej decydują się na kredyt w bardziej zaawansowanym wieku taka polisa wcale nie jest tanim zabezpieczeniem, bo wysokość składki ubezpieczenia na życie jest uzależniona od wieku osoby ubezpieczanej.
W wielu bankach dyskryminuje się osoby uzyskujące dochód z działalności gospodarczej i rozliczające się z Urzędem Skarbowym w formie ryczałtu, bądź też karty podatkowej. Dochód jest wówczas liczony na niższym poziomie niż faktyczny, bo bank jest przekonany, że np. taksówkarz nie może dużo zarobić i jego zawód jest niepewny, a udzielenie mu kredytu na 20 lat zbyt ryzykowne.
Innym przykładem mogą być osoby uzyskujące dochody za granicą i rozliczające się z podatku w innym państwie. One też mają trudności z uzyskaniem kredytu w bankach. Pomimo wysokich zarobków uzyskiwanych za granicą są traktowani podobnie do marynarzy, może nawet gorzej. Problemy mogą mieć także klienci młodzi i samotni, bezpośrednio po studiach, bo niektóre banki, ze względu na wiek, historię zatrudnienia i brak dodatkowych zabezpieczeń np. w postaci współkredytobiorcy piętrzą trudności. W efekcie tacy klienci odpadają już w początkowym scoringu. W momencie, gdy dochodzi współkredytobiorca, ich notowania w banku znacznie rosną. Są jednak i takie banki, które już po 3 miesiącach zatrudnienia w danym zakładzie pracy udzielą tej młodej samotnej osobie kredytu bez żadnego problemu.

W jakim wieku kredytobiorców preferują banki?
Najwyższe notowania otrzymują osoby w wieku od 28 do 45 lat. W przypadku kredytobiorców w wieku poniżej 28 lat pojawiają się problemy. Choćby ze służbą wojskową, nieustabilizowanym życiem małżeńskim, krótkim okresem zatrudnienia itp. Kredytobiorcy w wieku powyżej 50 lat muszą się liczyć z koniecznością wykupienia polisy na życie. Większość banków będzie od nich wymagać spłaty kredytu przed ukończeniem 65 lub 70 lat co oznacza skrócenie okresu spłaty i wyższe raty.
Istotną rolę w ocenie zdolności kredytowej odgrywa BIK , czyli Biuro Informacji Kredytowej czyli instytucji zbierającej informacje o klientach zaciągających kredyty i pożyczki. Te informacje służą obu stronom takich transakcji - bankom, by mieć wiedzę o terminowości spłat kredytów i rzetelności klientów, natomiast klientom służy informacją.
W wielu krajach na świecie instytucje udzielające kredytów oraz oferujące różnorakie usługi finansowe mają dostęp do baz danych, które pomagają im ocenić wiarygodność kredytową każdej osoby chcącej zaciągnąć jakiekolwiek zobowiązanie. Bazy te prowadzone są przez biura kredytowe bądź inne rejestry. Zakres i rodzaj danych gromadzonych przez biura może być zróżnicowany ze względu na regulacje prawne w danym kraju. Niekiedy biura gromadzą jedynie dane negatywne, tzn. dotyczące klientów posiadających opóźnienia w regulowaniu zobowiązań. Jednak w większości przypadków gromadzone są dane dotyczące wszystkich klientów zaciągających zobowiązania.
W 1997 r. powołano do życia polskie Biuro Informacji Kredytowej (BIK), które swoją działalność operacyjną rozpoczęło w 2000 r. BIK jest jak na razie jedynym w Polsce biurem informacji kredytowej; może ich być więcej, a zasady na jakich mogą one funkcjonować zawiera Ustawa Prawo Bankowe
Podobnie do biur w innych krajach, BIK gromadzi i udostępnia dane zarówno pozytywne jak i negatywne dotyczące zobowiązań klientów banków i innych instytucji kredytowych.
BIK współpracuje z 38 instytucjami, działając na zasadzie wzajemności, tzn. że tylko te instytucje finansowe, które przekazują dane do BIK mogą otrzymać informację zwrotną w postaci raportów kredytowych.
Banki oraz inne instytucje kredytowe, poprzez dostęp do tych informacji mogą sprawnie oszacować zdolność i wiarygodność kredytową klienta przed udzieleniem mu kredytu. Oczywiście mogą tego dokonać również na podstawie dokumentacji dostarczonej przez klienta, nie mniej jednak bardzo trudno będzie im ocenić jego wiarygodność. Dlatego też raport kredytowy ma decydujące znaczenie przy podejmowaniu decyzji o przyznaniu kredytu oraz w procesie zarządzana ryzykiem. Im bogatszy w dane jest raport, tym ocena klienta jest bardziej precyzyjna. Niektórzy mogą stwierdzić, iż taka właśnie wnikliwa analiza utrudnia dostęp do usług kredytowych, tymczasem to właśnie działalność BIK chroni przez nadmiernym zadłużeniem się i popadaniem w kłopoty finansowe. Możliwość pozyskania przez kredytodawcę raportu kredytowego ułatwiającego ocenę wiarygodności staje się jednocześnie dla kredytobiorcy mechanizmem dyscyplinującym.
Z drugiej strony, chcąc być odbieranym jako rzetelny uczestnik rynku finansowego, klient powinien dążyć do tego aby pozytywna historia spłat jego zobowiązań była dostępna dla innych instytucji sektora finansowego nie tylko w trakcie, ale również po spłaceniu danego zobowiązania. [/b]