Charakterystyka sektora MSP w Polsce

Gość

WPROWADZENIE

Od lat 70, zarówno w Europie jak i w Stanach Zjednoczonych, obserwujemy rosnące znaczenie gospodarcze małych i średnich przedsiębiorstw. Odgrywają one ogromną rolę zarówno w sferze gospodarczej jak i społecznej państwa. Z jednej strony sektor MSP stymuluje wzrost gospodarczy kraju, przez aktywizację procesów innowacyjnych, a co za tym idzie unowocześnia strukturę przemysłową, z drugiej zaś generuje nowe miejsca pracy i może łagodzić napięcia społeczne, dając szansę samozatrudnienia, osiągnięcia sukcesu i zmiany statusu społecznego ludziom przedsiębiorczym.

Proces kształtowania się sektora MSP przebiega różnie w różnych krajach. Jego specyfika zależy od osiągniętego przez państwo rozwoju gospodarczego oraz ustroju społeczno - politycznego. Nawet w krajach o podobnym poziomie gospodarki rola małych i średnich przedsiębiorstw jest inna, a stopień rozwoju zróżnicowany. Związane jest to z odmienną polityką promocji i wspierania tego sektora przez państwo, różną kulturą przedsiębiorczości, tradycjami, stosunkiem społeczeństwa do inicjowania i prowadzenia działalności gospodarczej.

W Polsce transformacja ustrojowa stworzyła warunki, sprzyjające szybkiemu rozwojowi sektora MSP. W bardzo krótkim czasie musiał nastąpić proces głębokich przemian i dostosowań do zmieniających się bardzo dynamicznie warunków gospodarczych kraju. Po wielkich przegrupowaniach materialnych oraz w zatrudnieniu, małe i średnie firmy stały się szansą dla tych, którzy tracą pracę, korzystają z wysokich odpraw lub łączą posiadane kapitały razem z innymi jednostkami, znajdującymi się w takiej samej sytuacji.

Aktualnie małe i średnie przedsiębiorstwa stanowią w Polsce ponad 99,8% ogólnej liczby przedsiębiorstw i pełnią ważną rolę w gospodarce, wpływając na tak istotne kwestie jak: wzrost gospodarczy, konkurencyjność, zmiany struktury gospodarczej i wielkość bezrobocia. Sektor MSP charakteryzuje się wysoką dynamiką wzrostu, która szczególnie wyraźnie się rysowała w pierwszym dziesięcioleciu po transformacji.

1.DEFINICJA MAŁEGO I ŚREDNIEGO PRZEDSIĘBIORCY ORAZ ORGANIZACJA FORMALNO-PRAWNA MSP

W związku z wejściem Polski do struktur Unii Europejskiej, uchwałą sejmu RP z dnia 26 listopada 2004 r. wprowadzono zmiany do Ustawy o swobodzie działalności gospodarczej z dnia 2 lipca 2004 roku. Definiuje ona pojęcia mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw. Są one zgodne ze standardami przyjętymi w UE i uzależniają kategorię, do której przynależy dane przedsiębiorstwo, przede wszystkim od trzech czynników:
• stanu zatrudnienia,
• wielkości obrotów,
• sumy bilansowej posiadanych aktywów.

Zgodnie z tą ustawą za małego przedsiębiorcę w Polsce uważa się przedsiębiorcę, który w co najmniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych:
1) zatrudniał średniorocznie poniżej 50 pracowników,
2)osiągnął przychód netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nie przekraczający równowartości w złotych 10 milionów EURO, lub suma aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec poprzedniego roku obrotowego nie przekroczyła równowartości 10 milionów EURO.

Za średniego przedsiębiorcę uważa się przedsiębiorcę, który w co najmniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych:
1)zatrudniał średniorocznie poniżej 250 pracowników,
2) osiągnął przychód netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nie przekraczający równowartości w złotych 50 milionów EURO, lub suma aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec poprzedniego roku obrotowego nie przekroczyła równowartości w złotych 43 milionów EURO.

Wyróżnia się też tzw. grupę zerową, która obejmuje przedsiębiorstwa zatrudniające od 1 do 10 osób, są to tzw. mikroprzedsiębiorstwa.
Za mikroprzedsiębiorcę uważa się przedsiębiorcę, który w co najmniej jednym
z dwóch ostatnich lat obrotowych:
1) zatrudniał średniorocznie mniej niż 10 pracowników,
2) osiągnął roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług
oraz operacji finansowych nie przekraczający równowartości w złotych
2 milionów EURO, lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec
jednego z tych lat nie przekroczyły równowartości w złotych 2 milionów EURO.

Małe i średnie przedsiębiorstwa mogą przyjmować różnorodne formy prawne, które są ważnym czynnikiem, wpływającym na zakres i źródła pozyskiwania przez przedsiębiorstwo kapitałów. O wyborze najodpowiedniejszej formy działalności decyduje zespół różnorodnych czynników. W praktyce największe znaczenie ma fakt czy przedsięwzięcie jest jednoosobowe czy uczestniczy w nim grupa podmiotów (a jeśli jest to grupa to jakie są powiązania między nimi), wielkość kapitału założycielskiego, zakres i dziedzina działalności. Determinantami najważniejszymi z punktu widzenia pozyskiwania źródeł finansowania są preferencje właścicieli w zarządzaniu przedsiębiorstwem, zakres odpowiedzialności wobec wierzycieli, zasady udziału w zyskach i stratach przedsiębiorstwa, formy opodatkowania i korzyści podatkowe.

Małe i średnie przedsiębiorstwa mogą przyjmować następujące formy prawne:
• osoba fizyczna – przedsiębiorstwo jednoosobowe,
Przedsiębiorstwa jednoosobowe stanowią podstawowe ogniwo gospodarki. W Polsce w 1999 roku ich udział w ogólnej liczbie przedsiębiorstw wynosił 83% oraz wytwarzały 40% PKB12. Indywidualny przedsiębiorca prowadzi działalność we własnym imieniu i na własny rachunek. Przedsiębiorstwo jest własnością jednej osoby, która nim zarządza i nie ma obowiązku publikacji sprawozdań finansowych. W przedsiębiorstwie jednoosobowym nie ma określonej wysokości kapitału w momencie rozpoczynania działalności, a właściciel ponosi pełną odpowiedzialność na całym swoim majątku osobistym. Z jednej strony może być to atrakcyjnym zabezpieczeniem dla wierzycieli, ale jednocześnie obciąża właściciela dużym poziomem ryzyka przy zaciąganiu zobowiązań. Zaletą tej formy prawnej są niskie koszty utworzenia i funkcjonowania przedsiębiorstwa, później jest również łatwo takie przedsiębiorstwo rozwiązać. Wadą natomiast jest ograniczoność kapitałów własnych, a co za tym idzie później utrudnione pozyskiwanie zewnętrznych źródeł finansowania.

• spółka cywilna powołana dla działalności gospodarczej,
Spółka cywilna jest spółką osobową, która opiera się na osobistej odpowiedzialności wspólników i nie posiada osobowości prawnej.
Spółka cywilna musi być założona przez przynajmniej dwóch wspólników dla osiągnięcia celu gospodarczego. Stronami umowy może być każdy podmiot prawa, który nie posiada osobowości prawnej. Założyciele spółki zgłaszają jej powołanie do ewidencji działalności gospodarczej. Charakterystyczny dla spółek cywilnych jest stosunek zaufania łączący jej strony. Majątek spółki jest niepodzielną współwłasnością na czas trwania wspólnoty, a wspólnicy odpowiadają za zobowiązania solidarnie i bez ograniczeń. Udziały wspólnika nie mają więc swojej wyodrębnionej części i nie są zbywalne. Nie ma wymogów ustawowych co do wysokości minimalnego kapitału początkowego.
W porównaniu do przedsiębiorstwa jednoosobowego spółka cywilna ma nieco większe możliwości pozyskiwania kapitału własnego ze względu na większą liczbę udziałowców i możliwość przyjęcia nowych wspólników. Możliwości w zakresie pozyskiwania kapitałów obcych są podobne.

• Małe i średnie przedsiębiorstwa mogą również przybierać formę spółek handlowych, których zasady powstania i działalności uregulowane są w Kodeksie Spółek Handlowych, wśród których wyróżniamy spółki:
- jawną,
- partnerską,
- komandytową,
- komandytowo - akcyjną,
- z ograniczoną odpowiedzialnością (sp. z o.o.),
- akcyjną.
Cztery pierwsze rodzaje to spółki osobowe, dwa ostatnie kapitałowe.
Wszystkie spółki handlowe posiadają zdolność sądową i występują jako strony w stosunku prawnym pod nazwą firmy a nie jej udziałowców jak to miało miejsce w przypadku, osób fizycznych i spółek cywilnych. Prawo do występowania pod nazwa firmy uzyskuje się z chwilą wpisu do rejestru handlowego. Spółki osobowe nie posiadają jednak osobowości prawnej. W Kodeksie Spółek Handlowych nadano im tzw. ułomną osobowość prawną.

2. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA STANU SEKTORA MSP W POLSCE W LATACH 2004-2005:

Udział MSP w tworzeniu produktu krajowego brutto w 2004 r. wyniósł 47,9%, z tego małych przedsiębiorstw- 38,3%, a średnich- 9,6%. Udział MSP w tworzeniu PKB obniżył się w porównaniu do 2003 roku głównie dzięki spadkowi udziału w tworzeniu PKB firm małych.
Większość przedsiębiorstw sektora MSP to przede wszystkim firmy prywatne, a co za tym idzie to głownie te firmy mają udział w tworzeniu PKB. Na 38,3% PKB tworzonego przez firmy małe, aż 38 punktów procentowych generowanych jest przez sektor prywatny, zaś wśród przedsiębiorstw średniej wielkości tylko 8,1 punktu procentowego przypada na firmy prywatne.
W 2004 roku zarejestrowanych w systemie REGON było 3.670.915 przedsiębiorstw. W tej liczbie największą grupę stanowiły przedsiębiorstwa małe (99,03%). Przedsiębiorstw średniej wielkości natomiast w 2004 roku zarejestrowanych było tylko 30.029, co stanowiło zaledwie 0,82% przedsiębiorstw w Polsce.

W 2004 roku ogółem liczba pracujących wyniosła 10.238.305, z tego ponad 68% pracowało w przedsiębiorstwach sektora MSP.
W przedsiębiorstwach małych pracowało wówczas 4.699.619 osób, zaś w średnich tylko 2.267.901 osób.

3.WSPARCIE DLA MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW W POLSCE

Po raz pierwszy jednolity program dla małych i średnich przedsiębiorstw na lata 1995 - 1997 rząd przyjął w roku 1995. Jego realizacja wpłynęła na poprawę warunków funkcjonowania tego sektora oraz potwierdziła konieczność realizacji i kontynuacji tego typu wsparcia. W związku z tym rząd podejmował kolejne inicjatywy stymulujące przedsiębiorczość.

W polityce rządu wobec MSP realizowanej do 2006 roku wykorzystane są działania z roku 2002 oraz najlepsze doświadczenia z poprzednich programów, wzbogacone o niezbędne instrumenty. Polityka ta jest oparta na następujących założeniach:
• działania określone w programie mają charakter horyzontalny i będą adresowane do wszystkich małych i średnich przedsiębiorców, niezależnie od miejsca prowadzenia działalności gospodarczej, formy prawnej czy rodzaju prowadzonej działalności;
• podejmowane działania zmierzają do wyrównania szans i popularyzacji przedsiębiorczości szczególnie wśród młodzieży, kobiet, osób niepełnosprawnych i bezrobotnych;
• pomoc otrzymują również instytucje z otoczenia biznesu, spełniające określone standardy;
• działania są finansowane z budżetu państwa, środków pomocowych, funduszy strukturalnych, dostępnych z chwilą przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, środków prywatnych przedsiębiorców oraz międzynarodowych kredytów bankowych;
• działania są realizowane z uwzględnieniem kierunków określonych w Europejskiej Karcie Małych Przedsiębiorstw, przyjętej przez Polskę w kwietniu 2002 roku;
• niezależnie od powyższych działań realizowane są również przedsięwzięcia regionalne.

Wprawdzie podstawowe wskaźniki ilościowe, charakteryzujące małe i średnie przedsiębiorstwa, są podobne do unijnych, ale polskie przedsiębiorstwa są słabsze kadrowo, kapitałowo i technologicznie. Dlatego skuteczną pomoc - oprócz instrumentów polityki makroekonomicznej oznacza również zastosowanie specyficznych narzędzi, służących:
• poprawie zarządzania firmą i lepszemu wykorzystaniu posiadanych zasobów ludzkich i kapitałowych;
• włączeniu się we współpracę międzynarodową i nawiązaniu kontaktów z kontrahentami zagranicznymi;
• nawiązaniu kontaktów kooperacyjnych z dużymi firmami;
• rozwojowi organizacyjnemu, technicznemu i technologicznemu poprzez inwestycje;
• zachęcaniu przedsiębiorców do organizowania się w grupy producenckie, dystrybucyjne oraz tworzeniu systemu kooperacji i podwykonawstwa;
• rozwojowi sieci handlowych i franchisingowych;
• poprawie konkurencyjności dzięki wdrażaniu nowych technologii oraz rozwojowi kadr.

Koordynowaniem prac, monitorowaniem realizacji zadań oraz wykorzystaniem środków przeznaczonych na wsparcie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw zajmuje się Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej. Po zakończeniu każdego roku urzędy i instytucje zaangażowane w pomoc MSP przekażą resortowi sprawozdania z jej realizacji. Są one podstawą corocznej informacji dla Rady Ministrów.

Z kolei na podstawie baz danych Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, głównego realizatora działań adresowanych do MSP, każdego roku sporządzane są raporty dotyczące efektywności stosowanych instrumentów.

Polityka Unii Europejskiej wobec małych i średnich przedsiębiorstw

Jednym z najważniejszych priorytetów Unii Europejskiej jest wspieranie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw. Nowym celem strategicznym Unii, wyznaczonym w 2000 roku w Lizbonie na najbliższe dziesięciolecie, jest stworzenie opartej na wiedzy najbardziej konkurencyjnej i dynamicznej gospodarki na świecie. Wśród działań priorytetowych wymienia się stworzenie sprzyjających warunków umożliwiających powstawanie i rozwój firm innowacyjnych, szczególnie wśród MSP.

Efektem tej strategii jest Europejska Karta Małych Przedsiębiorstw, ze zdefiniowanymi obszarami, w których należy podejmować działania obejmujące:
• kształcenie i szkolenie w zakresie przedsiębiorczości;
• zmniejszone koszty i łatwiejsze rozpoczęcie działalności;
• sprawniejsze ustawodawstwo i lepsze przepisy;
• dostępność szkoleń;
• szersza działalność wychodząca poza jednolity rynek;
• kwestie opodatkowania i finansów;
• zwiększenie możliwości technologicznych małych przedsiębiorstw;
• rozwijanie silniejszej i skuteczniejszej reprezentacji interesów małych przedsiębiorstw na szczeblu Unii Europejskiej i poszczególnych państw.

7 lutego 2002 roku Ministerstwo Gospodarki zostało zaproszone do przyjęcia Europejskiej Karty Małych Przedsiębiorstw, a 10 kwietnia 2002 roku Komitet Integracji Europejskiej, na wniosek Ministerstwa Gospodarki, zaakceptował te wytyczne.

4. POTENCJAŁ SEKTORA MSP W REGIONACH:

Potencjał sektora MSP jest zróżnicowany regionalnie. Odmienne są bowiem warunki działania w poszczególnych regionach. Wynika to przede wszystkim z różnej struktury gospodarczej, dochodów ludności, poziomu rozwoju instytucji otoczenia biznesu, czy aktywności samorządów, a także pozostałych składników klimatu inwestycyjnego jak np. dostępność transportowa i obecność wykwalifikowanych pracowników.

a) Sektor MSP w Polsce:
Sektor MSP w przekroju regionalnym pod względem udziału w liczbie wszystkich przedsiębiorstw nieznacznie się różni. We wszystkich województwach, średnich firm jest znacznie mniej niż małych.
Pod względem przedsiębiorczości mieszkańców, czyli w porównaniu z liczbą ludności czołówkę stanowią zachodniopomorskie i Mazowsze.
Najbardziej przedsiębiorczy są mieszkańcy województwa zachodniopomorskiego, gdzie co ósma osoba jest przedsiębiorcą. W mazowieckim jest 11 MSP na 100 mieszkańców. Ponad 10% ludności posiada firmę także na Dolnym Śląsku i w województwie pomorskim. Na przeciwstawnym krańcu są regiony rolnicze, słabo zurbanizowane tj. podkarpackie, lubelskie, podlaskie, warmińsko-mazurskie i świętokrzyskie, gdzie jest 7-8 podmiotów sektora MSP na 100 mieszkańców. Najniższa przedsiębiorczość łączy się z najniższymi dochodami w Polsce.
Zróżnicowanie przedsiębiorczości między regionami jest niewielkie, a w rezultacie liczba MSP w województwach jest pochodną liczby ludności. Najwięcej jest ich w największych regionach jak mazowieckie, śląskie i wielkopolskie, zaś najmniej w najmniejszych tj. podlaskim, opolskim, lubuskim. Najwięcej – 603 tys. podmiotów było w 2004 roku w Mazowieckim, około 450 tys. na Śląsku. Powyżej 310 tys. firm działało w Wielkopolsce i na Dolnym Śląsku. W Małopolsce i w łódzkim było odpowiednio 295 tys. i 260 tys. podmiotów. Od 230 tys. do 140 tys. MSP operowało w pomorskim, zachodniopomorskim, kujawsko-pomorskim, lubelskim i podkarpackim.
Najmniej małych i średnich przedsiębiorstw działało w warmińsko-mazurskim, świętokrzyskim, lubuskim, podlaskim i opolskim – od 110 tys. do 90 tys. podmiotów.

Większość podmiotów sektora MSP opartych jest o kapitał polski. MSP z udziałem zagranicznym są najliczniejsze na Mazowszu gdzie jest ich około 35 na 10000 mieszkańców. W kolejnym pod względem liczby zagranicznych MSP regionie tj. lubuskim jest ich ponad połowę mniej tj. 17 na 10000 ludności. Około 13-15 na 10000 ludności jest też takich podmiotów w zachodniopomorskim, dolnośląskim i lubuskim. Najmniej zagranicznych MSP jest na wschodnich rubieżach Polski tj. Podkarpaciu, Podlasiu, Lubelszczyźnie, w świętokrzyskim oraz Warmii i Mazurach – około 3 podmiotów na 10000 mieszkańców.

We wszystkich regionach dominują MSP sektora prywatnego zajmujące się handlem. Szczególnie dużo w porównaniu z liczbą ludności jest ich na Mazowszu – około 40 podmiotów na 1000 mieszkańców. Powyżej 35 firm handlowych na 1000 mieszkańców jest też w zachodniopomorskim, łódzkim, lubuskim, śląskim i dolnośląskim. Najmniej
handlowych MSP jest natomiast na Podkarpaciu i w warmińsko-mazurskim (poniżej 25 na 1000 ludności).
Kolejne najczęstsze pola realizacji przedsięwzięć gospodarczych Polaków to obsługa nieruchomości, wynajem i usługi dla biznesu oraz przetwórstwo przemysłowe i budownictwo. Od około 20 do 16 podmiotów zajmujących się usługami dla przedsiębiorstw na 1000 osób jest w mazowieckim, zachodniopomorskim, dolnośląskim i pomorskim.
Najwięcej firm budowlanych – około 12 na 1000 ludności - jest ponownie w zachodniopomorskim, mazowieckim i pomorskim oraz Wielkopolsce. Firmy obydwu powyższych rodzajów występują najrzadziej w lubelskim i podkarpackim.
MSP zajmujące się przetwórstwem przemysłowym są najliczniejsze w łódzkim – około 145 podmiotów na 10000 ludności oraz mazowieckim, pomorskim i wielkopolskim – około 120 na 10000 ludności. Dwa razy rzadziej MSP przetwórstwa przemysłowego występują na Lubelszczyźnie oraz Warmii i Mazurach.
MSP zajmujące się hotelarstwem i usługami gastronomicznymi występują głównie w zachodniopomorskim i pomorskim, co jest związane z nadmorskim, turystycznym charakterem tych województw – jest tam 75-60 podmiotów na 10000 mieszkańców, zaś w kolejnym regionie gdzie jest takich przedsiębiorstw najwięcej – Małopolsce, są one około dwa razy rzadsze.
Najmniej – poniżej 20 MSP tej sekcji na 10 tys. ludności jest na Podlasiu, Lubelszczyźnie i Podkarpaciu.
MSP sekcji działalność usługowa komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała są stosunkowo słabo zróżnicowane między regionami
– od około 75 do około 50 podmiotów na 10000 firm i są najliczniejsze w mazowieckim i zachodniopomorskim a najrzadsze w podkarpackim, lubelskim i świętokrzyskim. Przedsiębiorstwa transportowe i pośrednictwo finansowe są najczęstsze w pomorskim, mazowieckim, zachodniopomorskim i dolnośląskim. Czołówka regionów zmienia się trochę w przypadku sekcji ochrona zdrowia i pomoc społeczna, gdyż po zachodniopomorskim pojawiają się wielkopolskie i podlaskie.
MSP z dziedziny edukacji są najczęstsze w mazowieckim i zachodniopomorskim.
Małe i średnie firmy z sekcji administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i powszechne ubezpieczenie zdrowotne są najczęstsze w lubelskim, świętokrzyskim i opolskim gdzie jest ich od 5 do 7 podmiotów na 10000 mieszkańców, a najrzadsze na Śląsku i Dolnym Śląsku – około 2 na 10 tys. Podmioty małe i średnie sektora publicznego tej sekcji są w miarę równomiernie rozłożone między regionami i jest ich wszędzie od 2 do 4 podmiotów na 10 tys. mieszkańców.
Bardzo rzadkie we wszystkich regionach są MSP sekcji zdominowanych przez duże podmioty tj. górnicze i zajmujące się wytwarzaniem i zaopatrywaniem w energię elektryczną, gaz, wodę.

Rzadko zdarzają się gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników – najczęstsze są w mazowieckim. MSP sektora publicznego liczniejsze niż prywatnego to jedynie podmioty zajmujące się edukacją i najwięcej – około 16 podmiotów na 10000 mieszkańców jest ich na Opolszczyźnie i Podkarpaciu. We wszystkich pozostałych sekcjach i regionach MSP sektora publicznego są znacznie rzadsze niż prywatnego.

b) Znaczenie MSP na rynku pracy:
Małe i średnie przedsiębiorstwa zatrudniają ponad 70% pracujących w 11 województwach. Najważniejsi pracodawcy są w lubuskim, zachodniopomorskim i warmińsko-mazurskim. Najmniej osób pracuje w sektorze MSP na Mazowszu – niecałe 55%. Mniej niż 70% pracujących zatrudnionych jest w sektorze MSP jeszcze na Śląsku, w dolnośląskim i podkarpackim.
Pod względem zatrudnialności MSP dolnośląskie specjalizują się, więc w górnictwie i ochronie zdrowia, kujawsko-pomorskie w przetwórstwie przemysłowym, edukacji i ochronie zdrowia. Lubelskie MSP wyróżniają się w sekcji zaopatrywanie w energię, gaz i wodę, edukacji, administracji publicznej, a także ochronie zdrowia i transporcie. Lubuskie są wyspecjalizowane w zaopatrywaniu w energię, ochronie zdrowia i pozostałych usługach, a także jest tam bardzo dużo MSP z zakresu administracji publicznej. Łódzkie wyróżniają się w przetwórstwie przemysłowym, a małopolskie głównie w hotelarstwie i gastronomii. Mazowieckie to największa w kraju koncentracja MSP usług finansowych, obsługi nieruchomości i usług biznesu. Podkarpacie to zagłębie MSP z dziedziny zaopatrywania w energię gaz i wodę oraz z sektora edukacji. Podlaskie wyróżnia się w edukacji i administracji publicznej. Pomorze w hotelarstwie i transporcie, a Śląsk w górnictwie. Świętokrzyskie to górnictwo, dostarczanie mediów, budownictwo, administracja publiczna, edukacja i ochrona zdrowia. Warmia i Mazury to głównie skupisko MSP zajmujących się dostarczaniem mediów, Wielkopolskie to zagłębie małych i średnich firm z zakresu przetwórstwa przemysłowego, a zachodniopomorski sektor MSP wyróżnia się na tle kraju licznymi hotelami i restauracjami.

W regionach o niskiej przedsiębiorczości – rolniczych, przeważają, więc MSP powiązane z różnorodnymi usługami publicznymi, ponadto specjalizacje MSP odzwierciedlają powszechnie znane specjalizacje regionów powiązane z zasobami naturalnymi, położeniem geograficznym, historią czy funkcją w układzie administracyjnym i przestrzennym kraju.

5.Innowacyjność MSP
Pojęcia innowacja i innowacyjność zyskały znaczenie w teorii ekonomii dzięki pracom Josepha Schumpetera, który zauważył, że statyczne postrzeganie gospodarki prowadzi do paradoksu. Gdy konkurencyjność doprowadzi system gospodarczy do maksymalnej efektywności, powinien się on pogrążyć w stagnacji zarówno w procesie produkcji, jak i w konsumpcji. Tak się jednak nie dzieje dzięki działalności przedsiębiorców wprowadzających nowe produkty i nowe sposoby produkcji, znajdujących nowe rynki zbytu i zaopatrzenia oraz wymyślających nowe sposoby organizacji gospodarki . Innowacje w gospodarce mają na ogół charakter lokalny. Wprowadzają produkty i rozwiązania, które są nowymi w danym - lokalnym - kontekście. W szerszej skali mamy do czynienia ze zjawiskiem innowacji-imitacji, w którym imitacja jest wdrożeniem zapożyczonej lub zakupionej innowacji.
Innowacje możemy podzielić na:
• innowacje techniczne,
• innowacje organizacyjne,
• innowacje rynkowe.
Źródłem innowacji technicznych są w dużej mierze wydatki na badania i rozwój. Inne typy innowacji nie muszą wiązać się z ponoszeniem materialnych lub finansowych nakładów, a ich źródłem jest zdolność do twórczego przystosowania się do zmiennych warunków rynkowych.
Mierząc poziom innowacyjności przedsiębiorstw stosuje się na ogół trzy wskaźniki:
• udział przedsiębiorstw innowacyjnych wśród ogółu przedsiębiorstw o charakterze przemysłowym,
• nakłady na działalność innowacyjną,
• udział wartości sprzedaży nowych i zmodernizowanych wyrobów (w ciągu ostatnich 3 lat) w wartości sprzedaży ogółem.
W sektorze małych i średnich firm w Polsce mniej jest zazwyczaj przedsiębiorstw wprowadzających innowacje niż w gronie dużych. Wynika to z samego zakresu działania małych przedsiębiorstw, które częściej opierają się na jednym rodzaju produktu czy usługi, więc prawdopodobieństwo wprowadzania zmian jest tam mniejsze niż w przedsiębiorstwach o zróżnicowanej ofercie i rozbudowanych procesach jak w większości dużych firm.
Wśród małych firm przemysłowych objętych badaniem przez GUS 17% wdrożyło innowacje w latach 2002-2004, w grupie średnich było to 40%, zaś dużych aż 67%. Firm, które w tym okresie podjęły jakikolwiek wysiłek na rzecz wdrożenia nowych wyrobów, czy procesów, nie zawsze zakończony sukcesem było więcej tj. przeciętnie w Polsce 32% wszystkich, natomiast małych 21%, średnich 50%, zaś dużych aż 90%. Wskaźniki te są jednak ciągle niższe niż w dawnej UE-15, gdzie w latach 1998-2000 44%, przedsiębiorstw podjęło działania na rzecz wdrożenia innowacji. Najgorzej w porównaniu z UE-15 wypadają małe przedsiębiorstwa – w UE 39% z nich podjęło wysiłek innowacyjny. Średnie przedsiębiorstwa europejskie również są bardziej innowacyjne – 60% z nich w porównaniu z 50% w Polsce.

Struktura nakładów innowacyjnych w Polsce jest odpowiednia dla państw o bardziej tradycyjnej gospodarce, w których głównie wdraża się technologie opracowane gdzie indziej. Szczególnie dotyczy to małych i średnich przedsiębiorstw. W rezultacie 87% nakładów na innowacje w MSP przemysłowych stanowią wydatki inwestycyjne. Mniejszy udział inwestycji w nakładach innowacyjnych występuje w regionach, gdzie są większe nakłady na B+R, gdyż te dwie kategorie wydatków przeważają w Polsce. W UE-15 wydatki inwestycyjne to około 22% nakładów innowacyjnych. Taka modernizacja w Polsce jest konieczna, ale dobrze by było gdyby zakupy inwestycyjne zmierzały do stworzenia bazy technicznej dla prowadzenia przez firmy własnych prac badawczych. Inaczej nikłe są szanse Polski na szybki rozwój.

6. PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ AKADEMICKA:

a) Definicja przedsiębiorczości akademickiej:
Można wyodrębnić dwa sposoby definiowania przedsiębiorczości akademickiej. Po pierwsze termin ten wiąże się z prowadzeniem działalności gospodarczej, zaś w drugim znaczeniu przedsiębiorczość akademicka to aktywna, innowacyjna i rozwojowa postawa, która może znajdować swój wyraz w wielu różnych inicjatywach i działaniach, niekoniecznie rynkowych.
Zatem przedsiębiorczości akademickiej należałoby szukać nie tylko w sferze gospodarczej, ale także np. w obszarze aktywności społecznej, działalności w ramach kół naukowych etc.
Przez studentów, przedsiębiorczość akademicka jest na ogół rozumiana jako zaradność na rynku pracy. Z kolei przez przedsiębiorców akademickich kojarzona jest ona przede wszystkim z inicjatywami uczelnianymi jak inkubatory przedsiębiorczości, parki technologiczne i biura karier.

b) Diagnoza zjawiska PA w Polsce:
Głównym zalążkiem przedsiębiorczości akademickiej w Polsce są parki technologiczne, centra transferu technologii oraz biura karier, a nie same uczelnie. Uczelnie wyższe jako instytucje nie są zaangażowane w rozwój przedsiębiorczości akademickiej, gdyż nie dostrzegają żadnych korzyści płynących z tego tytułu ani związku z misją szkoły wyższej, jako jednostki naukowe. Władze uczelni obawiają się ryzyka związanego z traktowaniem przez pracowników naukowych – będących przedsiębiorcami – pracy na uczelni jako zajęcia pobocznego, co skutkować może obniżeniem jakości kształcenia. Obawiają się także ryzyka strat dla uczelni wynikających z wykorzystywania dla celów działalności gospodarczej jej infrastruktury. W przypadku studentów prowadzących działalność gospodarczą głównym powodem niechęci władz uczelnianych do tego typu aktywności jest przekonanie o obniżeniu jakości studiowania.
Działalność w zakresie rozwoju PA sprowadza się przede wszystkim do działań promocyjno-informacyjnych dotyczących samej problematyki, prowadzonych w formie licznych konferencji, spotkań, badań czy publikacji skierowanych do innych instytucji i organizacji zajmujących się wspieraniem PA, których działania mają najczęściej charakter pośredni i rzadko realizowane są przez przedsiębiorców akademickich, sporadycznie też przynoszą konkretne, wymierne efekty w zakresie zwiększenia stopnia przedsiębiorczości akademickiej.
Ośrodki te, należy traktować jako autonomiczne względem uczelni. Uczelnie wyższe, popierają tego typu inicjatywy jedynie na etapie założycielstwa lub poprzez fakt zasiadania ich pracowników w zarządach takich ośrodków.
Według przedsiębiorców akademickich parki technologiczne w niewystarczający sposób zachęcają poszczególne podmioty gospodarcze do szukania przestrzeni wspólnych interesów.
Poza tym według nich rzadko oferują zaawansowane wsparcie infrastrukturalne, z reguły ma ono charakter podstawowy.
W przypadku inkubatorów przedsiębiorczości – względnie niska jakość oferowanych przez nie usług wyraźnie zakłóca realizowanie zadania, jakim jest skuteczne wspieranie nowych firm w efektywnym funkcjonowaniu na rynku.
Inkubatory przedsiębiorczości w stopniu ograniczonym wydają się też radzić sobie z udzielaniem pomocy w poszukiwaniu przez przedsiębiorców dodatkowych źródeł kapitału oraz udzielanie pomocy prawnej w kwestiach prawa patentowego i licencji.
Do najbardziej rozpowszechnionych form współpracy międzyuczelnianej zaliczyć należy szeroko pojętą działalność promocyjno – informacyjną sprowadzającą się do współorganizowania przez strony czy też zapraszania siebie nawzajem na konferencje, seminaria, sympozja, spotkania. Niejednokrotnie, platformą kontaktów i współpracy staje się inna instytucja, sieć czy organizacja, która zrzesza uczelnie w regionie.
Inną, równie powszechnie wskazywaną przez przedstawicieli badanych uczelni, formą współpracy jest organizacja targów innowacyjności, targów przedsiębiorczości itp. W nawiązywaniu współpracy między różnymi środowiskami akademickimi istotną rolę odgrywają także kontakty nieformalne.
Porozumienia z krajowymi szkołami wyższymi, generalnie nie są podpisywane. Zdecydowanie częściej takie porozumienia są nawiązywane z partnerami zagranicznymi, i dotyczą one nie tyle staży czy praktyk, co wymiany studentów.
Środowiska akademickie związane z istniejącymi lub tworzonymi ośrodkami przedsiębiorczości akademickiej kładą większy nacisk na budowanie partnerstw między uczelniami. Ośrodki te są najbardziej aktywne w obszarze przedsiębiorczości akademickiej w Polsce, jednak często ich rola w zakresie wspierania młodych przedsiębiorców czy kandydatów na przedsiębiorców pochodzących ze środowiska akademickiego sprowadza się do wynajmu powierzchni biurowej.

c) Bariery ograniczające rozwój przedsiębiorczości akademickiej:
Bariery ograniczające rozwój przedsiębiorczości akademickiej przede wszystkim możemy podzielić na statyczne, niepoddające się modyfikacji i ograniczające rozwój przedsiębiorczości akademickiej, są to głównie: bariery prawne oraz bariery świadomościowe po stronie władz uczelni oraz bariery dynamiczne, poddające się modyfikacji, są to: bariery ekonomiczne oraz bariery społeczno-psychologiczne.

Dodatkowym kryterium podziału może być „przedmiot” przedsiębiorczości akademickiej, zgodnie z którym wyróżniamy:
 Bariery utrudniające podejmowanie/prowadzenie działalności gospodarczej przez przedstawicieli środowiska akademickiego- są spójne są z barierami ograniczającymi rozwój przedsiębiorczości „powszechnej” poza środowiskiem akademickim:
 Bariery psychologiczno-społeczne:
Działania na rzecz wspieranie przedsiębiorczości akademickiej zdominowane są poprzez sposób myślenia, według którego oferowane formy wsparcia powinny być kierowane do osób aktywnych, które widzą siebie w roli przedsiębiorcy i które nie boją się ryzyka, a tylko nieliczne inicjatywy przeznaczone są dla osób nastawionych dotychczas biernie do przedsiębiorczości. Powoduje to wówczas wystąpienie ograniczonego zainteresowania przedsiębiorczością w środowisku akademickim.
Duży wpływ na podjęcie przez poszczególne osoby decyzji o założeniu własnej firmy ma rodzina, znajomi, środowisko pracy oraz społeczność, w której funkcjonujemy.
Studenci podejmowanie działalności gospodarczej traktują jedynie jako jedno z możliwych zajęć jednak nie bezpośrednio po zakończeniu studiów, ale w ciągu kilku lat po zakończeniu nauki, kiedy zdobędą już doświadczenie. Taka postawa studentów może być wynikiem lęku przed odpowiedzialnością za działalność firmy, za zatrudnianych pracowników, niechęci zmiany dotychczasowego trybu życia, a z drugiej strony braku wolnego czasu.
Biorąc pod uwagę sam proces inicjowania działalności gospodarczej można wyróżnić 3 główne bariery:
• brak pomysłu na firmę- wiąże się głównie z brakiem wiedzy i znajomości rynku; młodym ludziom wydaje się po prostu, ze nie potrafią kreować pomysłów;
• brak wiedzy i kompetencji- obejmuje zarówno brak fachowej wiedzy o funkcjonowaniu przedsiębiorstw oraz tej praktycznej ułatwiającej funkcjonowanie w świecie gospodarczo-społecznym;
• brak doświadczenia- przyczyna istnienia tej bariery powiązana jest bezpośrednio z brakiem odpowiedniego systemu obowiązkowych praktyk i staży w programie studiów.
 Bariery prawne i instytucjonalne:
Wśród barier prawnych możemy wyróżnić przede wszystkim:
• brak przejrzystych reguł funkcjonowania i rozwoju przedsiębiorstw;
• częste zmiany przepisów;
• niestabilny system podatkowy;
• wymogi administracyjne / biurokrację / opieszałość urzędników.
W grupie barier o charakterze instytucjonalnym wyróżnić można:
• niski budżet i brak wsparcia finansowego;
• brak wsparcia ze strony samorządów, państwa i innych jednostek;
• ciasne ramy organizacyjne i wymagania narzucone przez organizatorów instytucji wsparcia;
• niedostateczna liczba odpowiednich instytucji wsparcia w bezpośrednim otoczeniu akademickim.
 Bariery ekonomiczne:
Bariery finansowe powiązane z zakładaniem oraz prowadzeniem firmy to w szczególności:
• brak kapitału początkowego;
• utrudniony dostęp do środków finansowych – brak zdolności kredytowej;
• wysokie stawki za wynajęcie odpowiedniego lokalu na rozpoczęcie działalności gospodarczej;
• ograniczony dostęp do pełnej informacji o możliwościach uzyskania tanich kredytów na rozpoczęcie działalności gospodarczej;
• mała płynność finansowa początkujących przedsiębiorców;
• wysokie obciążenia podatkowe, ZUS i inne ubezpieczenia.

 Bariery utrudniające transfer wiedzy i innowacji z jednostek naukowych do gospodarki, które nie zostały przez środowisko akademickie zidentyfikowane, a w związku z tym wiedza o nich jest bardzo ograniczona:
 Bariery psychologiczno-społeczne:
Pracownik uczelni, który w imieniu własnym, lub imieniu uczelni świadczy określone usługi o charakterze naukowym czy też dydaktycznym na rzecz środowiska gospodarczego musi się zmierzyć z następującymi barierami:
• brak wiedzy z zakresu funkcjonowania przedsiębiorstw;
• brak wiedzy na temat prawnych uregulowań transferu wiedzy czy komercjalizacji wyników prac badawczych;
• brak wiedzy w obszarze wyceny własności intelektualnej i przedsięwzięć technologicznych i odpowiedzialności związanej z taką wyceną;
• obawy przed kontaktem ze środowiskiem gospodarczym;
• „niekorzystna atmosfera” w społeczności akademickiej wokół kadry naukowej kontaktującej się z gospodarką;
• obawa przed ryzykiem porażki rozwiązania badawczego w praktyce gospodarczej;
• „presja dydaktyczna” ze strony uczelni, która jest zainteresowana poprawą kondycji finansowej poprzez rozszerzanie oferty dydaktycznej;
• zbyt wysokie ryzyko osiągania dodatkowego dochodu w kontekście innych „łatwiejszych” źródeł uzyskania przychodu np. odpłatna działalność dydaktyczna;
• stosunkowo niska reputacja nauki polskiej wśród potencjalnych biznesowych odbiorców jej dokonań.
 Bariery prawne i instytucjonalne:
Stosunkowo niewiele barier prawnych dotyczy bezpośrednio przedsiębiorczości akademickiej. Świadczyć to może o niskiej świadomości w zakresie przedsiębiorczości akademickiej, która znacznie różni się od powszechnie prowadzonej działalności gospodarczej. Taki stan rzeczy pozwala stwierdzić, że w odniesieniu do przedsiębiorczości akademickiej konieczne jest stworzenie przepisów prawnych, które pozwalałyby na jej inicjowanie i rozwój.
Główne bariery prawne ograniczające współpracę nauki z gospodarką to:
• brak jednoznacznych regulacji w zakresie praw intelektualnych;
• wzajemnie wykluczające się przepisy prawa dotyczące transferu technologii;
• brak podstaw prawnych do tworzenia na uczelniach centrów transferu technologii jako punktów kontaktu nauki z gospodarką;
• brak rozwiązań wewnątrz uczelnianych (statuty, regulaminy) dotyczących zarządzania wynikami badań oraz własnością intelektualną.
Bariery w rozwoju przedsiębiorczości akademickiej występują także po stronie instytucji naukowo-badawczych. Są to m.in.:
• przekonanie władz uczelni o odrębności sfery akademickiej od biznesowej, które ma zdecydowany wpływ na niedostateczne zaangażowanie uczelni wyższych w przedsiębiorczość;
• ograniczona współpraca pomiędzy jednostkami naukowymi, uczelniami a przedsiębiorstwami;
• ograniczenia prawne i brak procedur transferu technologii;
• niedostatek partnerskiej i biznesowo zorientowanej współpracy ze środowiskiem naukowym;
• niechęć środowiska naukowego do komercjalizacji osiągnięć naukowych, przejawiająca się nie udostępnianiem informacji o wynikach badań oraz ograniczonym zainteresowaniem wykorzystania wyników badań;
• niedostateczna informacja na temat realizowanych i zrealizowanych projektów badawczych o potencjalnej przydatności dla gospodarki;
• nieposiadanie przez polskie uczelnie wystarczających środków na ochronę patentową wynalazków;
• przyzwolenie na działalność „szarej strefy” w dziedzinie współpracy z gospodarką.

PODSUMOWANIE:

Statystyki wykazują,że wiele polskich małych i średnich przedsiębiorstw kończy swoją działalność na pierwszym lub drugim roku swojego funkcjonowania.
Bardzo ważna jest, więc postawa i polityka władz rządzących, które powinny wspierać rozwój małych i średnich przedsiębiorstw przez uproszczenie regulacji prawnych, systemu podatkowego i ułatwienie dostępu do źródeł finansowania, wspieranie nowych technologii i zastosowań e-biznesu biznesu szkoleń z zakresu przedsiębiorczości.